Đi trên con đường ấy, tôi ít chú ý đến đường, mà lại chú ý đến cái khác: những căn hầm! Suốt trên hàng nghìn cây số mà tôi đã đi qua, không nơi nào là không có hầm. Cơ hồ như cứ mười bước, hai mươi bước đã là một cái hầm kiên cố! Dân ta là một dân tộc quyết đánh đã đành, mà lại là một dân tộc biết đánh! Dân tộc ta là một dân tộc anh hùng, nhưng lại là dân tộc có trái tim nhân hậu biết chừng nào!
Những căn hầm kia như tấm lòng bà mẹ theo con từ ở nhà, ra cho đến chiến trường, từng mỗi phút đều chăm chút nó. Mỗi căn hầm đều có mảnh liếp che những mảnh bom bi, đều có cọc hắng quét vôi, cho những người chiến sĩ nhận ra trong đêm tối. Ngỡ như người công binh khi làm chiếc hầm này, trong con mắt anh ta, trái tim anh ta, có rõ ràng cái hình ảnh của đồng đội mình giữa con oanh tạc. Bây giờ ta mới hiểu, vì sao dọc Trường Sơn, xe có cháy, nhưng người lại ít thương vong.
Con đường Hồ Chí Minh, tự nó đã rất là vĩ đại. Nhưng nếu ta biết cách nhìn, sẽ càng thấy giá trị của nó thêm. Đây là cách nhìn của một vị chỉ huy toàn tuyến đường năm 1972, khi đồng chí phát biểu ở một buổi tiễn biệt Đại tướng: “… Tôi đã nhìn, nghiên cứu các căn cứ của địch ở Đông Hà, Sa Mu, Ái Tử… Nó nhỏ bé lắm, so với chúng ta. Tôi tiếc rằng anh em chúng ta có nghiên cứu các căn cứ địch, chứ ít nghiên cứu căn cứ ta. Chỉ một binh trạm của ta thôi, thì đã vĩ đại biết bao! Địch xây dựng căn cứ trong điều kiện tự nhiên, còn các chiến sĩ xây dụng trong trường hợp, hoàn cảnh gian khổ ác liệt đến thế nào?…
Tôi thích những cái nhìn tầm cỡ như vậy, áp đảo quân thù như vậy. Nhưng đây không phải chỉ là cách nhìn, đấy là thực tiễn. Đấy không phải chỉ là cách ta nhìn, đấy là cách ta thấy được! Hãy đứng trên đèo cao họng điểm này mà nhìn, hãy đứng trên đỉnh cao 1001 để thấy! Khi hàng trăm chiếc xe ta ban ngàynhư một con rồng đang cuộn lên các triền núi, và bụi đỏ bay đến tận tầng mây! Và ban đêm lại càng kỳ diệu nữa.
Và phải nhìn con rồng ấy trong bối cảnh oai hùng của nó! Phong cảnh núi non ở đây như cómột thời kỳ hỗn mang nguyên thủy nào. Có lẽ chiến trường cổ kim, kể cả chiến trường thế chiến, hay chiến trường nguyên tử, cũng đến như thế là cùng! Tất cả như vừa qua con động đất lớn! Không phải chỉ là đá lở đất nhào, nhưng ngỡ cả những ngọn núi, con sông cũng được đảo lộn đi, nhào nặn lại. Ấy thế mà tuyến đường của ta vẫn đi qua đấy, hàng nghìn hàng vạn xe vẫn đi qua đấy, và con người của ta vẫn bám trụ ở chính ngay đây. Con người, đứng từ trên các họng điểm này nhìn xuống, trông bé nhỏ biết chừng nào! Nó như bị đè bẹp, mất hút đi giữa cái thiên nhiên trùng điệp bao la và hơn thế, giữa cái cảnh của chiến trường hủy diệt! Nhưng mà không! Chính sự có mặt của người, chấm người li ti đó đã cho ta ý nghĩa khác hẳn.
