Thơ tứ tuyệt hình thức đã rất bé mà nội dung lại bé nốt thì nó còn gì! Nó sẽ lọt thỏm giũa bao nhiêu ngôn từ, chữ nghĩa ầm ĩ khác. Bắt buộc nó phải bé hạt tiêu, theo quy luật nghịch: hình thức càng bé, nội dung càng phải lớn. Nó như cách nói bây giờ, bằng số chữ ít nhất, nó phải đem đến khối lượng thông tin nhiều nhất.
Người làm thơ tứ tuyệt thường có tâm lý im đi hay viết ra, nói hay là không nói? – Thôi thì nói vài câu. Trong vài câu ấy phải gói ghém chất chứa bao nhiêu điều. Nếu người nói đã gói lại, mà người đọc không mở ra, thì còn gì là thơ tứ tuyệt!
Vì thế, tôi thử cố phân tích, cố mờ ra một bài thơ con của Bác xem sao. Bài Tức cảnh Pấc-Bó.
Sáng ra bà suối, tối rảo hang
Như phần lớn các bài thơ của Bác, bài thơ này mở đầu bằng nói đến cảnh vật. Tâm hồn Á Đông, Việt Nam của tác giả hòa hợp với thiên nhiên. Nhưng thiên nhiên, cảnh vật ở đây khác với ở các bài “Non xam, nước xa xa…” hay ở “Tiếng suối trong nhu tiếng hát xa”.
Thiên nhiên như ở “Sáng ra bờ suối…” không phải là đối tượng thưởng thức. “Sáng ra bờ suối” tươi mát lắm. Nhưng chỉ suối thế thôi, suối là một địa điểm thế thôi, chứ không suối mát, suối trong, suối hát, suối ca… gì cả. Bác vốn là người hay thưởng thức thiên nhiên kia mà! Bị trói vẫn thưởng thức “Mặc dù bị trói chân tay / Chim ca rộn núi, hương bay ngát rừng”. Rét buốt gối quắp lưng còng vẫn thưởng thức: “Nhòm song, Bắc Đẩu đã nằm ngang…”
Người làm thơ tứ tuyệt thường có tâm lý im đi hay viết ra, nói hay là không nói? – Thôi thì nói vài câu. Trong vài câu ấy phải gói ghém chất chứa bao nhiêu điều. Nếu người nói đã gói lại, mà người đọc không mở ra, thì còn gì là thơ tứ tuyệt!
Vì thế, tôi thử cố phân tích, cố mờ ra một bài thơ con của Bác xem sao. Bài Tức cảnh Pấc-Bó.
Sáng ra bà suối, tối rảo hang
Như phần lớn các bài thơ của Bác, bài thơ này mở đầu bằng nói đến cảnh vật. Tâm hồn Á Đông, Việt Nam của tác giả hòa hợp với thiên nhiên. Nhưng thiên nhiên, cảnh vật ở đây khác với ở các bài “Non xam, nước xa xa…” hay ở “Tiếng suối trong nhu tiếng hát xa”.
Thiên nhiên như ở “Sáng ra bờ suối…” không phải là đối tượng thưởng thức. “Sáng ra bờ suối” tươi mát lắm. Nhưng chỉ suối thế thôi, suối là một địa điểm thế thôi, chứ không suối mát, suối trong, suối hát, suối ca… gì cả. Bác vốn là người hay thưởng thức thiên nhiên kia mà! Bị trói vẫn thưởng thức “Mặc dù bị trói chân tay / Chim ca rộn núi, hương bay ngát rừng”. Rét buốt gối quắp lưng còng vẫn thưởng thức: “Nhòm song, Bắc Đẩu đã nằm ngang…”
Nhưng không, ở đây suối, hang chỉ là nơi làm việc và ẩn náu, sáng, tối chỉ là thời khắc, thòi khắc biểu (chứ không phải là bình minh, tịch dương tuyệt đẹp cho mắt nhìn) và vào, ra cũng chỉ là hoạt động của một nhà cách mạng thời bí mật (chứ không phải lên, xuống, lại, qua của người du ngoạn, của thi nhân).
Cuộc sống thời bí mật đó, hình như đã được khá ổn đinh trên một khoảng thòi gian khá lâu, đủ để thành nếp, đều đặn, nhịp nhàng, cân đối… sáng ra, tối vào, vào hang, ra suối… Câu thơ vừa nói lên việc tổ chức cuộc sống khá khéo léo, vừa nói lên tâm hồn của con người đã sống nhịp nhàng cùng khung cảnh ấy, tự tại ung dung.
Để thử lại bài toán, ta tạm sửa đi ít chữ, thay đổi cấu trúc câu thơ xem sao. Nếu viết: “Tối vào hang, sáng ra bờ suối, câu thơ sẽ sáng sủa quá, không hợp với tình hình lịch sử lúc ấy, nhởn nhơ quá, không họp với tâm hồn tác giả lúc bấy giờ. Câu thơ sẽ mở về phía suối, phía cảnh đẹp thưởng thức, phía nhà thi sĩ, hơn là khép lại phía hang, phía căn cứ hoạt động, phía nhà cách mạng. Nhưng ở Bác, con người thứ hai này mói là chính Bác “lai vô ảnh, khứ vô hình”.
Từ khóa tìm kiếm nhiếu: thơ của hồ chí minh
